Druga strona

 Ilustracja 1 Wave and Fog

Źródło: Cara Barerl http://www.carabarer.com/

Czym jest książka artystyczna? Jeszcze książkę czy już sztuką? Czy książki artystyczne powinniśmy czytać, czy może przeżywać? Doszukiwać się sensu czy poddawać się wrażeniu? Książka artystyczna bardziej niż jakakolwiek inny przedmiot wymyka się konwencjom a co ważniejsze obiektywizmowi. Wszystko co artystyczne z gruntu nie podlega obiektywnemu spojrzeniu. Książka artystyczna choć posiada formę, to jej znaczenie i odbiór zmienia się w zależności od odbiorcy, czytelnika, widza. Książkę artystyczną doświadcza się wszystkimi zmysłami. Poniższa opowieść w odcinkach nie odpowie na postawione wyżej pytania. Nie jest to jednak celem. Jest to próba przedstawienia zjawiska książki artystycznej i książki zmodyfikowanej (altered books) oraz jej indywidualnego podejścia do treści i formy i wstęp do dalszych literackich poszukiwań, doświadczeń i rozważań.

Książka (artystyczna)

Książka sama w sobie przeszła długą drogę, aby dziś stać się nieodłącznym elementem codziennego życia. Rozwój pisma, materiałów i narzędzi drukarskich, postaci książki aż w końcu samego piszące sprawiło, że dziś książka to naturalny kompan w naszym życiu. Sama książka zmieniała się wraz z potrzebami przechowywania wspomnień, opowieści. Jako nośniki do utrwalania myśli służyły skalne groty, gliniane i woskowe tabliczki. Popularność zdobył papirus, pergamin aż w końcu papier. Ludzkość jednak nie spoczęła na laurach i nadal poszukuje najbardziej trwałego nośnika, który odzwierciedla obecne czasy. W dobie rozwijającej się technologii nic w tym zatem dziwnego, że książki są zapisywane, jako plik czy kod; zwykły papier został zamieniony na e-papier, a pióro i kałamarz oraz tradycyjny druk w technologię e-ink. Przed wynalezieniem druku książka była produktem luksusowym, „przywilejem nielicznych”. (1)

Wynalazek Gutenberga rozpoczął nową erę w świecie wydawniczym i niejako poprawił sytuację książek. Książka drukowana przestała być nieosiągalna, stała się bardziej dostępna poprzez szybszy druk dzięki matrycom trwałym, które umożliwiały wielokrotne odlewy czcionek. (2) Głównym celem Gutenberga tak naprawdę nie była popularyzacja ksiąg i masowego ich druku, lecz chęć udowodnienia, że księga wydrukowana za pomocą nowoczesnej na ówczesne czasy technologii może być równie idealnie wykonana co najlepsza księga stworzona dzięki sztuce pisarskiej. (3)

 Ilustracja 2 Biblia Gutenberga

Źródło: Polska Biblioteka Internetowa http://www.pbi.edu.pl/

Mimo że wynalazek Gutenberga uważany jest za przełom w dziedzinie wydawniczej, to książki drukowane jego techniką były nadal zbyt drogie i pozostawały poza zasięgiem mniej zamożnych osób.

Ludzie masowo sięgnęli po książki dopiero, gdy stały się one dostępne nie tylko fizycznie, ale również ekonomicznie. Miało to jednak bezpośredni wpływ na ich wykonanie. Mniej uwagi przywiązywano do aspektu wizualnego a podstawową racją bytu książki było po prostu jej czytanie. (4)

Książce artystycznej bliżej do tradycyjnego rękopisu niż książki drukowanej zarówno w sferze artystycznej, jaki i ekonomicznej. Nie jest ona bowiem przeznaczona dla nieograniczonej grupy odbiorców, a i ogromne znaczenie przywiązuje się do wyglądu. Warstwa zewnętrzna przejmuje zarówno wartość estetyczną, jak i poznawczą, czasem kosztem treści lub nawet jej braku. Książki artystyczne stoją niejako na rozdrożu sztuki książki i sztuki jako takiej. Nierzadko pada pytanie czy są to jeszcze publikacje czy już dziedzina sztuk plastycznych, wszak autorzy książek artystycznych to często artyści plastycy.

zobacz odcinek drugi

1. Vandendorpe Christian, Od papirusu do hipertekstu. Esej o przemianach tekstu i kultury, tłum. Anna Sawisz, Warszawa 2008, s. 9.

2. Grycz Józef, Z dziejów i techniki książki, Wrocław 1951, s. 42.
3. Grycz Józef, Z dziejów i techniki książki, Wrocław 1951, s. 53.

4. Wiercińska Janina, Sztuka i książka, Warszawa 1986, s. 29.